खतराको घण्टी, खत्री पौवाको पहिरो

काठमाडाैं । नजिकै दायाँ भागमा नागढुंगा सुरुङमार्गको मुख, त्यसको केही परको भित्तो अहिले नै खस्ला झैँ भएर बसेको छ । माथिबाट सर्किदै सडकतिर आइरहेको छ । चिरा परेको पहाडको माथिल्लो भागबाट पानी पस्ला भनेर निला प्लाष्टिकले ठाउँठाउँमा टालिएको छ । तल्लो तहबाट फलामे बारमार्फत पहिरो रोक्ने असफल प्रयास भएको देखिन्छ ।

नौबिसेबाट राजधानी आउने क्रममा उकालो चढ्दै गर्दा धादिङ जिल्लाको धुनिबेँसी नगरपालिकामा पर्ने खत्री पौवा राजधानी काठमाडौंबाट नजिकै छ । काठमाडौंबाट ओरालो झर्दा दायाँपट्टि सुरुमार्ग र बायाँपट्टि रातमाटे डाँडा छ । बाटो मोडिँदै गर्दाको पहाड भास्सिकेको छ । केही अघि त्यहाँ पहिरो खस्दा दुई दिन सडक नै अवरुद्ध भयो । अहिलेसम्म भौतिक क्षति भए पनि मानवीय क्षति हुन पाएको छैन, तर बेलैमा ध्यान नदिए ठूलै क्षति बेहोर्नुपर्ने अवस्थामा रहेको भूर्गभविद्को प्रतिक्रिया छ ।

भस्किएको पहाडमा केही कच्ची र केही ठूला पक्की घर परेको छ । केही घर उच्च जोखिमा छ । रातोमाटोमा गेगर मिसिएको जस्तो थुप्रो बेलाबेलामा ह्वारह्वार खसेर सडकमा आइपुग्छ, उक्त सडक प्रयोग गर्ने चालक र यात्रु अहिले डराइडराइ यात्रा गर्न बाध्य छन् । ‘कतिबेला माथिबाट खसेर पुर्ने हो, थाहै हुन्न’, एक यात्रुले प्रतिक्रिया दिनुभयो ।

व्यस्त सडकमा पहिरोको जोखिम हुँदा र सडकमा पहिरोले असर गरेकाले सहज सवारी आवागमन नहुँदा दैनिक लामो जामको सामना गर्नुपरिरहेको छ । मुख्य राजमार्गमा अहिले पहिराको धराप थापेजस्तै छ । कतिखेर खसेर सडकमा गुडिरहेका सवारीमा पर्ने हो भन्ने कुनै पत्तो छैन । ठूलो भेल पहिरो गयो भने त्यसले तल्लो तटीय क्षेत्रमा समेत ठूलै असर गर्ने देखिएको छ । कयौँ यात्रुको ज्यान लिने सम्भावना उत्तिकै छ । पहाडका चिरामा प्लाष्टिकले छोप्ने कामबाहेक अरु उपाय अपनाइएको देखिँदैन ।

त्यस ठाउँको खोला ठूलो छैन तर पहिरोसँगै बर्खे भेलको पानी मिसिँदा लेदोसहितको भेलबाढीले तल्लो क्षेत्रमा ठूलै असर गर्ने देखिएको छ । त्यतिमात्र हैन निर्माणाधीन सुरुङ मार्गबाट निकालिएका माटो, गिट्टीलगायतका थुप्रो पनि त्यही खोलामै मिल्काइएको छ । जसले जोखिम थप बढाएको छ ।

नागढुंगा सुरुङमार्ग आयोजनाका निर्देशक नरेशमान शाक्य खसेको पहिरा र सुरुङबाट निस्किएका गिट्टी ढुङ्गाको उचित व्यवस्थापन गरिरहेको दाबी गर्नुहुन्छ । उहाँले त्यहाँको सानो खोलाको पानी पनि कुलो नै बनाएर लगिएकाले त्यसबाट समस्या नआउने बताउनुहुन्छ । उहाँका अनुसार आयोजनाले नै पहिराको विस्तृत अध्ययन गरिरहेको जानकारी दिनुभयो ।

‘वर्षा जारी रहेकाले अहिले नै केही गर्ने अवस्था छैन, सुरक्षित बनाउने र दुर्घटना कम हुने गरी काम भइरहेको छ, पानी रोकिएपछि त्यसको सबै व्यवस्थापनको काम आयोजनाले गर्छ’, उहाँले भन्नुभयो । त्यस पहिरोमा परेका छ घर परिवारलाई अन्यत्र व्यवस्थापन गरिसकिएको पनि उहाँले जानकारी दिनुभयो । आयोजना प्रमुख शाक्य आफैँमा कमजोर भूभाग भएकाले सुरुङ मार्ग नबनाएको भए पनि त्यहाँ पहिरो खस्ने जिकिर गर्नुहुन्छ तर सुरुङ मार्ग निर्माणका क्रममा केही भित्ता काटिँदा पहिरो खस्न मद्दत मिलेको पनि उहाँले स्वीकार गर्नुभयो ।

उहाँका अनुसार त्यहाँको भिरालो जमिन ५० डिग्रीको छ, ३० डिग्रीको भिरालो क्षेत्रभन्दा बढी हुँदा त्यहाँ माटो अडिन सक्ने अवस्था हुन्न । त्यसैले अहिले पहिरो जान थालिसकेको र भस्किसकेकाले त्यसको अध्ययन र दीर्घकालीन व्यवस्थापनका लागि जापानबाट समेत विज्ञ टोली झिकाइएको उहाँले जानकारी दिनुभयो । सुरुङ मार्गबाट निस्किएको ढुङ्गा गिट्टी त्यही खोलसामा फाल्ने क्रम भने रोकिएको छैन । केही दिनअघि पनि टिपरको प्रयोग गरेरभित्रबाट निकालिएका सामग्री त्यही खोलामा फालिरहेको दृष्य देखिएको थियो । भारी वर्षा र भेल पहिरो जाने सम्भावना नकार्न नसकिने हुँदा त्यसरी पहिरो खस्यो भने तल्लो तटिय क्षेत्र पुर्ने र कटान हुने सम्भावना अधिक रहेको विपद् व्यवस्थापन विज्ञको भनाइ छ ।

नागढुंगा मुग्लिन सडक योजनाका प्रमुख अमृतमणि रिमालले बाटो फराकिलो बनाउने क्रममा काटिएकाले त्यसरी पहिरो खसेको हो भन्नुभयो । ‘प्रकृतिलाई चलाएपछि समस्या त आइहाल्छ, त्यसलाई सुरुङ आयोजनाले नै व्यवस्थापन गर्छ’, उहाँले भन्नुभयो । भित्रबाट निकालिएको ढुंगा, माटो, गिट्टीको उचित व्यवस्थापन नगरी खोल्सामा फाल्दा भने त्यसले तल्लो क्षेत्रमा विपद् निम्त्याउन सक्ने दाबी विपद् व्यवस्थापन विज्ञ कृष्ण देवकोटाको छ । उहाँले भन्नुभयो, ‘यसको बेलैमा उचित व्यवस्थापन गर्नु जरुरी छ ।’

विपद् व्यवस्थापन विज्ञ कृष्ण देवकोटाका अनुसार सुरुङ मार्ग निर्माण गर्दा जति मात्रामा रोकथामको उपाए अपनाउनु पर्ने थियो, त्यो नगर्दा पहिरो खसेको अनुमान गर्न सकिन्छ । ‘इन्लेट पोर्टल क्षेत्रमा पर्याप्त मात्रामा रोकथामका उपाए अपनाइएन, त्यसमाथि बर्षातको पानी र मानवीय कारण जोडियो’, उहाँले भन्नुभयो, ‘काम गर्दा गाडीलगायतको चाप पनि भयो, त्यसले पहिरो जान सहयोग गर्‍यो ।’

विपद् व्यवस्थापन विज्ञ देवकोटाले त्यस्ता खुकुलो जमिनको पत्र भएको ठाउँमा पूर्वतयारीका साथ काम गर्नुपर्नेमा जोड दिनुभयो । उहाँले यस्ता आयोजना निर्माण गर्दा ‘सेन्ट्रल लाइन’बाट दायाँबायाँ कम्तीमा ५० मिटर वा आवश्यताअनुसार जमिन सुरक्षित राख्ने व्यवस्थापनको काम गर्नुपर्छ, अझै माथिल्लो क्षेत्रमा जोखिम देखियो भने, त्यसको पनि उचित व्यवस्थापन गरेर काम गर्नुपर्ने बताउनुभयो ।

‘पहिरो हेर्दा ठूलै जोखिमपूर्ण देखिन्छ, लामो समयसम्म हाँडीघोप्टे खालको पानी पर्‍यो भने पहिरो बग्ने र सुरुङ मार्गबाट फ्याँकिएका ढुंगा गिट्टीसमेत बग्दै गयो भने भेल पहिरोको रुप लिएर मानवबस्ती, खेतीबाली र वातावरणलाई नै ठूलो क्षति पुर्‍याउन सक्छ’, उहाँले भन्नुभयो ।

–रासस