चीन र भारतको विवादमा नेपाल अनि अमेरिका
-प्रदिप तिमल्सिना
काठमाडौं । नेपाल क्षेत्रफलको हिसाबमा चीन र भारत भन्दा कैयन गुणा सानो छ । तर जव जव चीन र भारतको विवाद उत्क्रसमा पुग्छ तव तव सानै देश भएपनि नेपालको नाम कता कता जोडी हाल्छ । यसको प्रमुख कारण हो तिब्बत । हो तिब्बत । तिव्बतको जव नाम आउँछ अनि त्यहाँ अमेरिकाको नाम पनि जोडिन्छ । हुन त अमेरिका चीन, नेपाल र भारत भन्दा धेरै टाढा छ । तर पनि अमेरिकाको नाम जोडिन्छ । अमेरिकाको नाम जोडिनुको पछाडि चाहिँ अलि रहस्यमयी छ ।
अहिले विश्वमा झट्ट हेर्दा विभिन्न मुलुकमा आन्दोलन भएको देख्न सकिन्छ । विभिन्न मुलुकमा अशान्तको कारणले कैयन मानिसले ज्यान पनि गुमाएका छन् । कैयन मुलुकमा बम, बारुद, गोलीको वर्षा भइरहेको छ । हाम्रो नाङ्गो आखाले हेर्दा कैयन मुलुकमा ठुलै युद्ध भइरहेछ ।
तर धरैलाई थाहा नभएको युद्ध चीन र अमेरिकाको युद्ध हो । किनभने अहिले चीन र अमेरिकाको ठुलै युद्ध चलेको छ । झट्ट हेर्दा नाङ्गो आखाले नदेखिने तर भित्र भित्रै हुने शित युद्ध चलेको छ । उनीहरूमा शीत युद्ध चल्नुको प्रमुख कारण चाही प्रतिष्पर्धा नै हो । हो अहिले चीन र अमेरिका बिच धेरै प्रतिष्पर्धा छ । उनीहरूको प्रतिष्पर्धा भनेको आर्थिक वृद्धिदरमा हो । व्यापार कै कारण कुनै पनि मुलुकको आर्थिक वृद्धिदर उच्च रहन्छ । अहिले चीनको व्यापारले विश्व ओगोटी सकेको छ । चीनको व्यापार सँग अहिले अमेरिकालाई चासो रहेको हो । अनि अहिले अमेरिका कसरी चीनलाई तल पार्न सकिन्छ भनेर लागेको छ । चीनको व्यापार तल पार्न सके आफू विश्वकै एक नंवर अर्थतन्त्र भएको मुलुकमा बसिराख्ने अमेरिकाको चाहान हो । त्यसको लागि अमेरिकाले नेपाल अनि भारतलाई निशान बनाएको बुझ्न सकिन्छ ।
चीनलाई कमजोर बनाउन अमेरिकाले नेपालको र भारतको भू– भाग प्रयोग गर्ने गरेको पाइन्छ । अमेरिकालाई भारतको भू– भाग प्रयोग गर्नु भन्दा नेपालको भूभाग प्रयाग गर्नु सजिलो हुने विगतको अध्ययनले देखाउछ ।
त्यसै कारण पनि अमेरिकाले नेपालको भूभागमा वढी आखा लगाउने गरेको पाइन्छ । अनि सोही कारण भारतको र चीनको विवादमा नेपाल आउने गर्छ ।
के हो त चीन र भारतको विवाद
नेपाल र चीन जस्तै चीन र भारत पनि उत्तिकै छिमेकी मुलुक हुन् । छिमेकी भएपछि सामन्य विवाद हुनु समान्य कुरा हो । तर चीन र भारतको विवाद कहिल्यै सामान्य जस्तो बनेन । जहिले जटिल जस्तै बनेको छ । चीन र भारतको विवाद उत्कर्षमा पुर्याउन तेस्रो मुलुक खुलेआम लागेको छ । त्यो मुलुक हो अमेरिका ।
अहिले चीन र भारतको विवाद सिमानामा छ । अक्साई चीन र अरुणाञ्चलमा चीन र भारतको ठूलै विवाद भएको देख्न सक्छौ । यी दुवै स्थानमा दुवै देशको दावीका कारण चीन र भारतको विवाद चर्किएको हो । अक्साई चीन जम्मुकास्मिरको नजिक पर्ने क्षेत्र हो । १९६२ मा भएको चीन भारतको युद्धमा चीनले विजयी प्राप्त गरेको थियो । त्यसैको कारण अक्साई चीनमा चीनले आफ्नो अधिकार स्थापना गरेको थियो । सोही कारण उक्त क्षेत्रमा चीन भारतको विवाद जहिल्यै कायम भएको छ ।
अमेरिका र चीन जस्तै चीन र भारतको पनि आर्थिक वृद्धि र विकासमा प्रतिष्पर्धा छ । भारतले पनि आर्थिक वृद्धी दर क्रमस माथि लगिरहेको छ । विकासको मोडलहरुमा पनि चीन सँग प्रतिष्पर्धा गरिराखेको छ । आर्थिक वृद्धिदर विकासको मोडलमा भने सित युद्ध जस्तै गरि शान्त किसिमले चीन र भारत बिच प्रतिष्पर्धा चलिरहेको छ । यसको जलन्त उदाहरणको लागि भारतले स्वीकार नगरेको बीआरआईलाई लिन सकिन्छ । सीमा विवादमा भने चीन र भारतको आ–आफ्नो किसिमको दावी छ ।
मोदी र सीको भेट हुनासाथ हुन्छ सीमा विवादको कुरा
जतिबेला भारतका प्रधानमन्त्री मोदी र चीनका राष्ट्रपति सि जिन पिङको भेट हुन्छ तव तव सीमा विवादको कुरा भने हुने गर्दछ । तर जति नै कुरा भएपनि भारत र चीनको सीमा विवाद समाधान भने हुन सकेको छैन । भर्खरै पनि मोदी र सी बिच भेट वार्ता भएको थियो । उक्त भेट वार्ता रुसको कजानमा भएको ब्रिक्स शिखर सम्मेलनपछि रुसमा भएको हो ।
भेटवार्तामा दुई देशबीचको मतभेद र विवादलाई राम्ररी समाधान गर्न र शान्ति र सद्भावमा खलल नपर्न दिनु पर्नेमा पनि जोड दिएको भारतिय विदेश मन्त्रालयले बताएको छ ।
तर जतिनै भेटघाट र सम्झौता भएपनि चीन र भारतको सम्बन्धमा सुधार आएको भने देखिदैन । चीन र भारतको सम्बन्धमा सुधार आउन नदिनुमा अमेरिका बिचमा आउने धरै जानकारहरू बताउँछन् ।
भारतलाई भन्दा पनि अमेरिकालाई चीन कम्जोर पार्नु छ । सोही कारण अमेरिका चीन र भारत मिलेको हेर्न चाहदैन सोही कारण पनि अमेरिका चीन र भारतको बिचमा नेपाल चीन र भारतको बिचमा निरन्तर आउने गरेको पाइएको छ ।
